Guatr, büyümüş tiroid bezine bağlı olarak boyunda ele gelen ya da gözle görülen şişlik demektir. Guatrda tiroid bezi bir bütün olarak büyüyebileceği (diffüz guatr) gibi içinde nodül denilen yumrulara bağlı büyüme de olabilir (nodüler guatr). Nodüler guatr, tek nodüllü (uninodüler) ya da çok nodüllü (multinodüler) olabilir.
Dünya sağlık örgütü (WHO) guatrı üçe ayırır;
Çeşitli ekoller de guatrı boyutuna göre üçe ayrılır;
Guatr yapısına göre de üçe ayrılır;
Dünya genelinde guatr vakalarının yaklaşık %90’ı iyot eksiliğine bağlıdır. Tiroid hormonu iyottan yapılır. Bedene az miktarda iyot alınırsa vücut bu durumu tiroid bezinin hacmini arttırarak düzeltmeye çalışır. İyot eksikliğine bağlı gelişen guatr genellikle tuzlara iyot eklenmeyen ülkelerde görülür. Selenyum eksikliğinin de katkısı olduğu düşünülmektedir.
İyotlu tuz kullanılan ülkelerde guatrın en sık sebebi Hashimato tiroiditidir. Hashimato tiroiditinde vücut tiroid bezine karşı kendiliğinden bir savaş açmıştır. Zamanla lenfosit hücreleri tiroid bezinin her yerini istila ederek fonksiyon kaybına yol açar ve hipotiroidi oluşur.
Karadeniz bölgesinde özellikle çok sevilen Karalahana çok tüketildiğinde (haftada üçten fazla) gıdalardaki iyodu bağladığı için iyot eksiliğine bağlı guatr yapabilir.
Manyok kökünün (cassava) asıl gıda maddesi olarak tüketildiği tropikal ülkelerde siyanid zehirlenmesine bağlı guatr gelişebilir.
Hipofiz bezinde TSH salgılayan bir tümör (adenom) olduğu zaman da buna bağlı tiroid bezi büyür ve guatr oluşabilir.
Graves hastalığı (Basedow Sendromu olarak da bilinir) TSH reseptörlerini aktive eden otoantikorların salgılandığı ve tiroidi bezinin genel olarak büyüyüp çok çalıştığı (hipertiroidi) göz kürelerinin gö yuvalarından dışarı doğru çıktığı bir hastalıktır.
İyi huylu tiroid nodülleri (ki çoğunlukla tiroid bezinin çok çalışması ile birliktedir “toksik multinodüler guatr”) guatr sebebi olabilir.
Tiroid kanseri genelde tek nodülün büyümesi şeklinde bir guatra sebep olur.
Vücut nadiren tiroid bezinin ürettiği tiroid hormonuna karşı duyarlılığını kaybetmiştir, bu durumda da tiroid bezi büyüyerek (guatr) durumu düzeltme çabasına girer.
Gebelikte üretilen HSC (human chorionic gonadotropin) tiroid bezinde büyümeye yol açarak guatr yapabilir.
Yeni doğanlarda görülen doğumsal guatr olabilir.
Tiroidde gelişen kistler, tiroid bezi içindeki nodüllerin kanaması, sarkoidozda gelişen granülomların tiroidi tutması ya da amiloidoziste tiroidde amiloid birikimi de guatra yol açabilir.
Çoğu guatrda tiroid bezinde fonksiyon bozukluğu da vardır (tiroid bezi az “hipotiroidi” ya da çok “hipertiroidi” çalışıyor olabilir).
Tiroidde fonksiyon değişikliği varsa guatr hastasındaki şikayetler de buna bağlı olarak değişir.
Tiroit hormonu temel olarak vücuttaki metabolik aktivitenin hızını düzenlediği için az çalıştığında pek fonksiyon yavaşlar, çok çalıştığında da hızlanır.
Hipotiroidide hasta kendini yorgun hisseder, uyuma isteği çoktur (letarji çok derin patolojik uyuma olabilir),kolay kilo alır, deride kuruluk vardır, soğuğa karşı toleransı zayıftır, kabızlık çeker, adet düzeni bozulur.
Hipertiroidide kalp hızlı atar (istirahat halinde bile nabız hızı dakikada yüzün üzerindedir) çarpıntı hisseder, kilo kaybedebilir, çok terler, sıcağa toleransı zayıftır, ateşi olabilir, ishali olabilir, uyku sorunu yaşayabilir, ajitedir, gergin ve sinirli olabilir, ellerde titreme olabilir, tansiyonu yüksek olabilir, saçları kolay yağlanır, gözler dışarı doğru fırlamış gibi olabilir (Graves hastalığında).
Fonksiyonel bu değişiklikler dışında hacme bağlı olarak da bası sorunları yaratabilir. Aslında tiroid bezi sternum (iman tahtası) veya köprücük kemiği (klavikula) altına doğru büyümedikçe, yani önden bir şey onu sınırlamadıkça çok büyük hacimlere ulaşsa bile herhangi bir basıya yol açmaz.
Üzerindeki cilt yavaş yavaş genişleyerek çok büyük hacimlerdeki guatr da bile bası şikayeti yaratmaz. Ama önden onu sınırlayan bir yapı (kemik) olduğunda nefes borusunu (trakea) yemek borusunu (özefagus) ve boyundaki toplar damarları daraltarak şikayetler yaratır.
Nefes daralır (zor nefes alıp verir (dispne) nefes alırken ıslık gibi ses çıkar (wheezing),lokma yutarken zorlanır (disfaji),hasta kollarını yukarı kaldırdığında yüzü kızarır-morarır (Pemberton belirtisi). Nefes borusunu gösterecek bir akciğer grafisinde nefes borusunun bir tarafa doğru kaydığı hatta daraldığı görülebilir.
Guatr elle muayenede ya da gözle görünür hale geldiyse saptandıktan sonra guatrı yapan sebep ortaya konmaya çalışılır.
Fizik muayene dışında tiroid fonksiyon testleri ile tiroidin aktivitesi değerlendirilir.
Tiroid hastalıkları ile ilgili antikorlara bakılarak (anti-TPO Ab, anti-Tg Ab, TSH-r Ab) Hashimato ve Graves gibi hastalıkların tanısı konur.
Ultrasonografi (US) guatrın diffüz mü nodüler mi olduğunu ortaya koyar. Tiroid US’i aynı meme US’i (BI-RADS) gibi çeşitli kriterlere göre skorlama yaparak (TI-RADS) bir nodül varsa bundaki kanser şüphesini objektif olarak değerlendirmeyi kolaylaştırır. Nodülün kompozisyonuna göre (kistik mi, solid mi karışık mı),ekojenitesine göre (ses dalgalarının nasıl yansıdığına göre),nodülün şekline göre (iki boyutu arasındaki farka göre),nodülün sınırlarına göre ve nodül içindeki ekojenik odaklara (küçük kalsifikasyonlardan kaba kalsifikasyonlara kadar) puanlama yapılır. 0 puan alanlar (TR1) iyi huylu, 2 puan alanlar (TR2) şüpheli değil, 3 puan alanlar (TR3) hafif şüpheli, 4-6 puan alanlar (TR4) orta şüpheli ve 7 puan ve üzeri alanlar (TR5) ciddi şüpheli olarak sınıflanırlar.
US de şüpheli olan nodüller (TR3-5) biyopsi ile değerlendirilir. Burada kan alına iğne ile US eşliğinde lokal anestezi yapılarak tiroidden hücre örnekleri alınıp patolojide değerlendirilir nodülde kanser şüphesi ekarte edilmeye ya da doğrulanmaya çalışılır.
Tiroid sintigrafisi ve adyoaktif iyot “uptake” sintigrafisi ile tiroiddeki nodüllerin fonksiyonu hakkında ve yerleşimleri ile ilgili bilgi alınır.
Büüyük guatrlarda tiroidin göğüs boşluğunda ne kadar ilerlediğini görmek için bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MR) kullanılabilir. BT de damardan boya vermemek gerekir. Boya iyotlu olduğu için hipertiroidi hastalarında tablonun ağırlaşmasına yol açabildiği gibi esas papiller ve foliküler tiroid kanserlerinde ameliyattan sonra uygulanacak radyoaktif iyot ablasyon tedavisinin altı ay kadar gecikmesine yol açar.
Guatr yani tiroid bezinin büyümesi tek başına tedavi gerektiren bir durum değildir. Guatra neyin sebep olduğuna bağlı olarak çeşitli tedaviler uygulanmaktadır.
Basit guatrda (normal tiroid fonksiyonları olan ve bası yaratmayan) hasta herhangi bir tedavi verilmeden takip edilir.
Hipotiroidi (tiroid bezi az çalışıyorsa) hastaya tiroid hormonu verilir (levothyroxine; euthyrox®, levotiron®)
Hipertiroidi (tiroidi çok çalışıyorsa) hastaya tiroid hormonunu düşürecek ilaçlar verilir (methimazole; thyramazol®, perizol®. Propylthiouracil; propycil®). Eğer bu çok çalışma tiroidite bağlı ise aspirin ve kortkosteroid de verilebilir.
Bazı Graves hastalarında hastaya tedavi için radyoaktif iyot verilebilir. Bu tedaviyi takiben genellikle ömrünüz boyunca tirioid hormon tedavisi gerekecektir.
İlaç tedavisine yanıt vermeyen, verip tekrarlayan veya bu tedaviye bağlı yan etkiler yaşayan Graves hastaları radyoaktif iyot tedavisi alamıyorsa triodi bezinin tamamı ameliyatla çıkartılmalıdır (total tiroidektomi). Graves hastalarında tıbbi tedavinin kesin çözüm sağlama şansı vardır, bu hastalarda tıbbi tedavi kesildikten sonra Graves tekrarlamazsa ek başka tedaviye gerek olmaz
Hastada toksik nodüler guatra bağlı hipertiroidi varsa hastanın tıbbi tedavi ile kan tiroid hormon değerleri ameliyat olabilecek hale getirilir ve sonra mutlaka nodüllerin tamamının çıkartıldığı bir tiroid ameliyatı yapılır. Bu hastalıkta tıbbi tedavi ile kesin çözüm mümkün değildir, ilaç kesilincde hastalık %100 tekrarlayacaktır. Ameliyatta da tiroid bezinin tamamını çıkartnaya gerek yoktur sadece çok çalışan nodüller çıkartılsa yeterlidir.
Hava yollarına, ya da yemek borusuna baskı yaparak şikaywt yaratan büyük basit guatrlar da ameliyat gerektirir.
Guatr tiroid kanserine bağlı ise mutlaka ameliyat gerekir. Tiroid kanseri tedavisinin detayları tiroid kanseri kısmında anlatılmıştır.
Guatra neden olan besinlere “guatrojenik besinler” denir. Bunların hemen hepsi besinle alınan iyotu bağladığı için iyot eksikliğine bağlı guatr yaparlar. Bu tür gıdalar tüketilebilir ama abartmamak gerekir. Sınır haftada üç öğünü geçmemek her seferinde birer kepçeden fazla yememek olmalıdır. Bu gıdalar şunlardır;
Copyright 2025 Prof. Dr. Gökhan Moray. Genel Cerrahi Uzmanı Tüm Hakları Saklıdır.
Hakkımda
İletişim