Safra kesesi taşı kimlerde olur?

Safra kesesi taşı ne sıklıkta görülür?

Dünya üzerine beslenme alışkanlıkları, obezite, bazı genetik özellikler, çeşitli paraziter ve kan hastalıklarının dağılımına bağlı olarak safra kesesi taşı görülme sıklığı coğrafi değişiklik gösterir. Ortalama olarak erkelerin %6’sında kadınların da %9’unda safra kesesi taşı olduğu kabul edilmektedir.

Safra kesesi taşı olan hastaların çoğu ”asemptomatik” yani şikayetsizdir. Safra kesesi taşı olan hastaların her yıl yaklaşık %1-2’sinde çeşitli şikayetlerin ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.

Yine bir başka tahmine göre safra kesesi taşlarının %20’sinin 15 yıl içinde şikayete yol açtığıdır. Safra kesesi taşları için öngörülemeyen durum, yaratabileceği şikayetin ne zaman ortaya çıkacağı ve ne ciddiyette olacağıdır.

Safra kesesi taşı kimlerde görülür?

• Kadınlarda daha sıktır
• 40 yaş ve üzerinde daha sıktır
• Bazı ırklarda daha sıktır (Amerikan yerlilerinde, Hispanik ve Meksika kökenlilerde)
• Fazla kilolu ve obezlerde daha sıktır
• Sedanter (hareketsiz hayat süren) kişilerde daha sıktır
• Çok gebelik geçirmiş kişilerde daha sıktır
• Fazla yağlı beslenenlerde daha sıktır
• Diyabetiklerde (şeker hasyalığı olanlarda) daha sıktır
• Çabuk kilo verenlerde (tüp mide ameliyatı gibi ya da ağır diyet yapanlarda) daha sıktır. (Haftada 0.5-1 kg’dan daha fazla kilo vermek)
• Doğum kontrol hapı kullanalarda daha sıktır.

Safra kesesi taşı nasıl oluşur?

Safra kesesi taşı oluşumu için üç mekanizma sorumlu tutulur;

1. Safra içindeki kolesterolün artması: Karaciğerin ürettiği kolesterol bir şekilde artarsa belirli bir orandan sonra safra bunu çözemez hale gelir ve kolesterol çökmeye başlar. Karaciğerde üretilen kolesterolün artmasında hem beslenmenin, hem genetiğin hem de kişinin bağırsağında yerleşik bulunan mikroorganizma topluluğunun (mikrobiata) rolü vardır.
2. Safra içindeki Bilirubin artışı: Kan kırmızı küreleri (alyuvarlar) ömrünü tamamlayıp parçalandığı zaman ortaya çıkan sarı renkli pigmente “bilirubin” denir. Çeşitli hastalıklarda alyuvar yıkımı artar ve bu da safrada bilirubin artışına yol açar. Bir değerden sonra safranın çözebileceğinden fazlaysa bilirubin çökelti yaparak taşlaşmaya neden olur.
3. Safra kesesi hareketsizliği: Safra kesesinin kasılma fonksiyonu kaybolur ya da azalırsa (örneğin safra kesesine giden sinir başka bir ameliyat sırasında zedelenirse) kese içindeki safra boşalamaz, zamanla içeriği emilerek konsantre olur ve yoğunlaşarak taş oluşumuna yol açar.

Safra kesesi taşı belirtileri nelerdir?

Safra kesesi taşı hastalığının dört evresi vardır;

1. Litojenik Safra Evresi

Hastanın ürettiği safrada taş oluşmaya uygun kimyasal değişikliklerin geliştiği dönemdir, hiç bir belirti olmaz.

2. Asemptomatik (Şikayet Yaratmayan) Safra Kesesi Taşı

Safra kesesinde taş oluşmuştur, şikayet yoktur, taş başka sebeplerle yapılan bir tetkik sırasında şans eseri farkedilmiştir.

3. Semptomatik (Şikayet Yaratan) Safra Kesesi Taşı

Hastada “biliyer kolik” olarak adlandırılan ağrılı dönemler vardır. “Biliyer kolik” aralıklı ve öngörülemez ağrı atakları şeklindedir. Ağrı karının sağ üst tarafında veya göbeğin 7-8 parmak üzerinde olur. Ağrı bazen sağ kürek kemiğine vurabilir.

Yemek sonrası başlayan ağrı genellikle yoğun ve künt olarak tanımlanır. 10-20 dakikada giderek şiddetlenir 1-5 saat kadar sürer ve sonra hafifler. Ağrı süreklidir, kusma ile geçmez, mide asidini azaltan ilaç almakla, yellenince, dışkı çıkartınca veya beden hareketi ile hafiflemez. Bazen ağrıya bağlı refleks terleme, bulantı ve kusma eşlik edebilir. Bunun dışında karında aşırı gaz, hazımsızlık, midede rahatsızlık hissi ve geğirme de safra kesesi taşına bağlı olabilir.

Komplike olmamış bir “biliyer kolik”, akut safra kesesi iltihabından şu noktalarda ayrılır; ağrı genellikle parmakla gösterilebilecek kadar bir noktaya odaklanmamıştır, hasta ağrıyan yeri gösterirken ancak eli/avuç içi kadar daraltabilir. Ateş yoktur. Doktor muayenesi sırasında hasta karnında belirgin hassasiyet olmaz, doktor elini aniden çektiğinde ağrıda artış yaşanmaz.

4. Komplike olmuş Safra Kesesi Taşı

Safra kesesi taşı en sık safra kesesi iltihabı (akut kolesistit),olmak üzere, safra kesesinin canlılığını kaybetmesi (safra kesesi gangreni),safra kesesinin delinmesi (safra kesesi perforasyonu),safra yollarına kanama (hemobilia),safra kesesinin komşu organlara açılması (safra kesesi ile komşu safra yolları, mide oniki parmak bağırsağı veya kalın bağırsak arasında fistül oluşumu-bilioenterik fistül),bağırsaklara geçmiş büyük safra taşlarının bağırsak tıkanıklığı yapması (safra taşı ileusu),safra yolları tıkanıklığı (tıkanma tarzı sarılık-obstrüktif sarılık),safra yolları iltihabı (kolanjit) ve pankreas iltihabı (pankreatit) yapabilir.

Safra kesesi iltihabında (akut kolesistit) ağrının yeri biliyer koliğe göre çok daha net olarak (parmakla gösterilebilecek kadar) işaret edilebilir. Doktor muayene ederken o noktada ağrı artacaktır, hassasiyet vardır, hasta acıdan karnını kasar.

Doktor ağrıyan yere elini yavaşça bastırıp hastanın nefes almasını istediğinde iltihaplı safra kesesi doktorun eline temas edince hasta nefes almayı durdurmak zorunda kalır (Murphy belirtisi). Sıklıkla hastanın ateşi vardır. Hastanın nabzı hızlanmış olabilir, terleme görülebilir.

Şiddetli vakalarda bağırsak hareketleri durabilir. Ağrıya sürekli bir çarpıntı, tanisyon düşüklüğü, ve sarılık eklendiyse safra yolları iltihabı (kolanjit) düşünülmelidir. Ağrı beli çepeçevre sarmaya başladıysa (kuşak gibi) pankreatit eklenmiş olabilir.

Safra kesesindeki taşların safra kesesi kanseri gelişimi ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Her Safra Kesesi Taşı olanda kanser yoktur ama hemen her safra kesesi kanserinde Safra Kesesi Taşı bulunmaktadır.