Doktor muayenesine gideceğim ne yapmalıyım?

Doktora giderken ne yapmalıyım?

Doktor hasta görüşmesini daha verimli kılmak için çeşitli konulara dikkat etmek gerekir. Olanağınız varsa doktora gitmeden boy ve ağırlığınızı ölçmüş olun.

Hasta-doktor ilişkisi mahremdir. Hastanın doktoruna söylediği her şey onda kalacaktır. Bu nedenle hasta doktorundan hiçbir şey saklamadan konuşmalı, yanında konuşmaktan çekineceği biri olacaksa görüşmeye tek başına gelmelidir. Hastanın alışkanlıkları, bağımlılıkları, cinsel aktivitesi ve tercihi gibi özel konular hastalığı ile ilgili önemli bilgiler sağlayabilir. Bu konularda doktorun bilgilendirilmemesi veya yanlış bilgilendirilmesi tanı koyma sürecini olumsuz etkileyecektir.

Hastanın değerlendirilmesinde en önemli bilgiler "hikaye"den alınır. Hikaye, hastanın şikayetleri ve o ana kadar başından geçen tıbbi olayların detaylı bir şekilde ortaya konmasıdır.

Hikaye alma süreci şikayetin ortaya konması ile başlar. Şikayet, insanda hoşnutsuzluk yaratan durum demektir. "Şeker hastalığı", "safra kesesinde taş", "yüksek tansiyon", "fıtık" gibi ifadeler bir şikayet değil tıbbi bir tanıyı ifade eder.

Şikayet ya da yakınma hastayı doktora getiren en önemli hoşnutsuzluktur. Dolayısı ile bir insanı doktora götüren şikayet çoğunlukla bir tanedir, bazen birbiri ile ilişkili bir kaç şikayet olabilir. Baş ağrısı, baş dönmesi, kulak çınlaması, bulantı, kusma, ishal, kanlı tükürme, çarpıntı, kilo kaybı, fazla kilo, vücutta fark edilen bir kitle sık görülen şikayetlere örneklerdir.

Doktor için hastanın önceden konmuş hastalık tanıları tabi ki önemlidir. Ancak o anki görüşmeyi şekillendirecek en önemli nokta hastayı doktora getirten şikayet olduğu için burası ilk baştan açıklığa kavuşmalıdır. Özetle kişi doktor görüşmesine başlamadan neden geldiğini en iyi tanımlayacak şikayeti kafasında netleştirmiş olmalıdır. Diğer şikayetleri görüşme sırasında eşlik eden şikayetler olarak değerlendirilecektir.

Şikayet ortaya konduktan sonra hikaye detaylandırılmaya başlanır. İlk soru şikayetin ne zaman başladığıdır. Yanıtlar net olmalıdır. Saat, gün, hafta, ay veya yıl olarak ifade edilmelidir. "Geçen bayramdan beri", "oğlum askerden döndüğünde", "annemi kaybettikten sonra", "tatildeyken" gibi tanımlamalar boş bakışlara, gereksiz hesaplamalara yol açar. Hasta ve varsa yakınları görüşmeye girmeden önce şüphede kaldıkları tarihler için aile içi desteğe başvurarak netlik sağlamalıdır.

Şikayetle ilgili ikinci önemli özellik şikayetin frekansı yani ne sıklıkta gerçekleştiğidir. "Geçen yıl bir kere olmuştu" ile "iki haftadır her gün üç beş kez tekrarlıyor" ya da "iki gündür hiç aralıksız" ifadeleri arasında çok anlamlı bir ciddiyet farkı olduğu ortadadır.

Şikayetle ilgili üçüncü özellik şiddettir. Şiddet şikayete göre değişir. Örneğin kanamanın şiddeti kanamanın miktarı ile belirlenir. "Taharetlenirken tuvalet kağıdında kan bulaştığını görmek", "tükürüğünde birkaç damla kan görmek", "burnundan yarım çay bardağı kadar kanamak", "yaralıyı bulduklarında yerde yarım metre çapında kan gölü görmek" çeşitli şiddetlerdeki kanamayı doktora tarif için birer örnektir. Kimi şikayetlerde sıklık, kimilerinde hayali yaratılmış ölçütler kullanılabilir.

Şikayet ağrı ise bunun şekli, neden olduğuna dair önemli ip uçları içerir. İltihaplı durumlara bağlı ağrılar genellikle hafiften başlar, giderek artar ve bir tepe noktasına ulaşıp kesintisiz devam eder. Bir uzvun veya bir organın kan akımı kesilince ortaya çıkan ağrı anidir.

Birden başlar ve saniyeler içinde tepe noktaya ulaşıp kesilmeden devam eder. İçi boş organların içeriğini daha öteye iletmesini engelleyen tıkanıklıklarda görülen ağrılar ise gelip geçicidir. İçi boş organ (ki bunlar bağırsaklar, idrar yolları ve safra yolları olabilir) tıkanıklığı aşmak için kuvvetle kasıldıkça içinde artan basınç içi boş organ duvarını gererek ağrıya neden olur. Bir süre bu hareketin yarattığı basınç devam eder ama sonra kaslar gevşeyince ağrı da giderek azalır hatta sıfırlanır.

Kaslar yeniden kasılmaya başlayınca ağrı da tekrar hafiften başlayıp giderek şiddetlenir ve tepe noktaya ulaşınca kısa bir süre sonra tekrar hafifler. Bu şekildeki ağrıya “”kolik ağrı” denir ve ağrı başlar, artar, sonra kaybolur, biraz ara verir sonra tekrar bu döngü yaşanır. Bazen de ağrılar kombine olur. Başta gelip giden bir ağrının zamanla devamlı hale geçmesi ayırıcı tanı açısından son derece önemlidir. Özetle hastanın bu gibi detayları kafasında netleştirmiş olması önemlidir.

Ağrıyı tetikleyen bir şey varsa bu anlamlı olabilir. Örneğin yemek yedikten sona başlayan ağrı ile açken olan ağrı farklı hastalıkları düşündürür. Belirli bir hareketle değişen ağrı ile hareketten bağımsız olan ağrı farklıdır. Hasta “yolda araba tümsekten geçerken sarsılınca ağrım bıçak batar gibi arttı“ diyorsa neredeyse muayeneye bile gerek kalmadan ameliyatı düşünebiliriz.

Hastalar şikayetlerinin şiddetini bir skala ile de ifade edebilir. Örneğin "dün on üzerinden üç iken bugün yedi oldu", "geçen yıl üç kat merdiven çıkabiliyordum şimdi bir katı zor çıkıyorum", "geçen yıl 95 kiloydum şimdi 125 kilo" gibi ifadeler doktora olabildiğince objektif bilgi sağlayacaktır.

a) Daha önceden konulan hastalık tanıları (böbrek taşı, insüline bağımlı diyabet, koroner arter darlığı, transiyent iskemik atak, bipolar kişilik bozukluğu, vs),bu tanının hangi merkezde ne zaman konduğu, bu hastalıkla ilgili en son ne zaman ilgili branş tarafından değerlendirildiği önemlidir.

b) Varsa kullandığı ilaçlar, dozları, ne zamandır kullandığı (hastanın bunların yazılı ve okunaklı bir liste şeklinde elinde bulundurması süreci hızlandırıp eksikliğe yer bırakmaz).

c) Varsa olduğu ameliyatlar, ne zaman, hangi hastanede kim tarafından yapıldığı, biliniyorsa patoloji sonucu

d) Kadın hastalar için ilk adet görme yaşı, doğum yaptıysa ilk doğum yaşı, düşük veya kürtaj olduysa sayıları, varsa çocuklarını kaç ay emzirdiği, menapoza girip girmediği, girdiyse yaşı, tüp bebek veya menapoz için hormon destek tedavisi alıp almadığı, aldıysa vasfı ve süresi.

e) Bilinen bir alerjisinin olup olmadığı (acil müdahale gerektiren veya testlerle gösterilmiş olması gerekir),varsa açık olarak tanımlanması, en son ne zaman sorun yaşadığı, nasıl çözüm bulunduğu.

f) Alışkanlıkları;

• Sigara: kaç yıldır günde kaç paket,
• Alkol: kaç yıldır günde ne kadar (duble rakı, kadeh şarap, şişe bira vs),
• Uyuşturucu madde: Kaç yıldır, Cinsi, dozu, son kullanma zamanı,
• Cinsel ilişki durumuyla ilgili özellikler.

g) Belgeler: Hastanın daha önce mevcut şikayetleri nedeni ile yapılmış tüm görüntüleme yöntemlerinin raporları, varsa bunların kaydedildiği CD veya USB bellekler, kan değerlerini gösteren laboratuvar sonuçları, varsa yapılmış ameliyatların ameliyat notlarını içeren epikrizler ve varsa ameliyatla çıkartılan dokuların patoloji raporları, hatta ameliyat kararı aldıran patoloji sonucu bir başka merkezden çıkmışsa o tanıyı koyduran patoloji preparatları (mikroskopta bakılan camlar). Bunların en son yapılanı en üstte, ilk yapılanı en altta olacak şekilde düzenlemek ve arasında faturaların ya da ilgisiz başka belgelerin bulunmasını engellemek son derece faydalıdır.

Hastanın şikayeti fotoğraflanabilir bir konu ise (vücudundan çıkan sıvılardaki [kusmuk, balgam, idrar, dışkı, meni, sümük] renk ve şekil değişiklikleri, vücudundaki renk değişiklikleri, kitleler, yaralar, vs.) bunun görüntüleri anlatmaktan daha etkili olacaktır.

Hastaların ailelerinde görülen hastalıklar önem taşımaktadır. Buna "soy geçmiş" denir. Bunların başında kanserler gelir. Bazı kanserlerin ailesel geçişi olduğu için mutlaka belirtilmelidir. Aileden kastedilen ana baba, kardeşler ve bunların kan bağı olan yakınlarıdır. Eşler ancak akraba evliliği yapıldıysa aileden sayılır. Kanserler dışında aynı ev ya da ortamda yaşamanın getirebileceği sonuçlar açısından da ailede görülen zehirlenmeler, enfeksiyöz (hepatitler, HIV, Covid vs.) ve paraziter hastalıklar (kist hihatik [köpek kisti]) bildirilmelidir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar nedeni ile ilişkide bulunduğu kişi ya da kişilerin hastalıkları önemlidir, belirtilmelidir.

Hikaye alma kısmını fizik muayene takip edecektir. Fizik muayene sırasında hasta, doktor, hemşire ve tıp fakültesi öğrencileri dışında kimse olamaz. Görüşme yapılan oda ile muayene yapılan oda aynı ise muayene sırasında hasta yakının dışarı çıkması istenecektir. Bunun istisnası çocuklar ve akli dengesi yerinde olmayan kişilerdir. Bu durumun aksi kabul edilemez.

Fizik muayene hastanın gözle değerlendirilmesi, steteskop ile vücudunun çeşitli yerlerinin dinlenmesi ve elle muayenesi aşamalarından oluşur. Bazı basamakların atlanması veya kısıtlı geçilmesi gerekebilir. Muayene sırasında hastanın vücudunun bir kısmı, büyük bir bölümü ya da tamamının görülmesi gerektiği aşikardır. Hasta soyunurken mahremiyetine saygı gösterilecek ortamı yaratmak kurumun görevi, bunu talep etmek de hastanın hakkıdır.

Hasta görüşmeye giderken kıyafetlerinin en azından bir kısmının muayene sırasında çıkartılacağını düşünerek seçmelidir. Kat kat giyilmiş iç çamaşırlar, zor çıkartılıp giyilen uzun çoraplar, çok bağcıklı ayakkabılar ve çok sayıda düğmesi olan kıyafetler muayeneyi zorlaştıran faktörlerdir. Kadınlarda tek parça elbisenin, bir kısmını açmak zor olduğu için, tamamını çıkartmak gerektiği unutulmamalıdır, bu nedenle en azından iki parçalı kıyafetler tercih edilmelidir.

Fizik muayene sırasında gerektiği zaman meme, rektum ve vajen de muayene edilecektir. Doktorunuz bu durum hakkında sizi bilgilendirecek, rızanızı alacaktır.

Görüşmenin sonunda büyük olasılıkla doktor hastalık hakkında hastanın sormayı düşündüğü çoğu şeyi anlatacaktır. Bu nedenle hastanın sorularını doktorun izahından sonraya bırakması ve anlatılanlara odaklanması daha yararlı olacaktır. Doktorunuz anlatacaklarını bitirdikten sonra anlaşılmayan her şey mutlaka sorulmalıdır. Özellikle bundan sonra yapılacaklara ilişkin öneriler anlaşılmadı ise görüşmenin hiçbir anlamı kalmayacaktır.

Doktorla olan görüşmenizden sonra şu konular kafanızda netleşmiş olmalıdır;

1. Yapılan muayene ve elde olunan tetkikler neticesinde sizin için düşünülen ön tanı/tanı nedir?
2. Bu ön tanı/tanı ne ifade etmektedir?
3. Başka yapılacak tetkik kalmış mıdır?
4. Bu durumun bir tedavisi var mıdır, varsa ne yapılacaktır?
5. Önerilen tedavinin alternatifi var mıdır?
6. Önerilen tedaviye uyulmazsa sonuçları ne olur?
7. Önerilen tedavinin komplikasyonları var mıdır, varsa nelerdir, görülme olasılıkları ne kadardır ve ne gibi sonuçları olabilir?
8. Planlanan tedaviye kadar yapmanız gereken bir şey var mıdır?
9. Tedavi uygulanırsa süreç tahminen ne kadar olacaktır (gün, hafta)?
10. Tedaviden sonra nelere (beslenme ve fiziksel aktivite [işe dönüş, masa başı çalışma, araba kullanma, ağır kaldırma, spor, cinsel hayat]) açısından dikkat etmelidir?
11. Bu tedaviden sonra (örn cerrahi) başka tedaviler olacak mıdır (örn kemoterapi gibi, radyoterapi gibi)?
12. Bu hastalık nedeniyle hastanın çevresindekilerin sakınması gereken bir durum var mıdır?
13. Alınacak dikiş, çekilecek dren var mıdır, varsa ne zaman alınacaktır, arada pansuman gerekecek midir?
14. Hastanın dreni varsa bu nasıl boşaltılacak, içerik nasıl ölçülecek, drenaj miktarı nasıl kaydedilecektir?
15. Bu tedaviyi takiben planlanan sosyal bir program varsa (seyahat, düğün, toplantı, tatil, sınav vs gibi) bunların gerçekleştirilmesinde bir sorun var mıdır?

Şimdiden geçmiş olsun.