Tetkiklerimde “Tümör Belirteci” (“tumour marker”, tümör markır) yüksek çıktı kanser miyim?
Tümörün kendisinde bulunan, tümör hücresinden veya diğer hücrelerden tümöre yanıt olarak salgılanan ya da tümörün saldırganlığı, akıllı ilaç tedavisine (targeted therapy) yanıt verip vermeyeceği veya verilen tedaviye yanıtı değerlendirmeye yarayan kanserle ilişkili molekül, reseptör, genetik değişiklik gibi şeylerin hepsine “tümör belirteci” (tumour marker, tümör markır) denir.
“Tümör belirteci” kanserli hastaların kanında, kemik iliğinde, idrarında, tümör dokusunda, yanak mukozasında ya da diğer vücut sıvılarında yüksek değerlerde görülebilecek molekül ya da saptanabilecek genetik değişikliklerdir.
Tümör belirteçlerine en sık kanda ve tümör dokusunun kendisinde saptanmaktadır
Bazı tümör belirteçleri tümör hücre duvarında “reseptör” denilen anten gibi görev yapan moleküller şeklindedir ve buralara tutunan ajanlar ile görüntüleme yöntemleri kullanarak yer saptamak için kullanılır.
Bazı tümör belirteçleri genetik materyallerdeki değişimlerdir (gen mutasyonları). Bu mutasyonlar varsa bazı tümörler için taramalar veya koruyucu ameliyatlar planlanabilir.
Tümör belirteçleri kişiye ve tümöre ait faktörler nedeniyle herkeste farklı değerde olabilir. Patolojik tanısı aynı olan iki tümör hastasında, aynı tümör belirteci birbirinden çok farklı seviyede bulunabilir. Bazı hastalrda tümör tanısı kesindir ama tümör belirteçi hiç yükselmez.
Tümör belirteçleri kanser dışında pek çok durumda da yüksek çıkmaktadır. Bu nedenle bir kanser için şüphe yaratan şikayet ya da özel bir risk faktörü yoksa (ailesel geçiş, genetik mutasyon vs gibi) tarama için kullanılmaz.
Tümör belirteçlerinin kullanım amaçları şu başlıklarda toplanabilir
Bu noktada bilinmesi gereken önemli ayrıntı çoğu tümör belirtecinin yukarıdaki amaçlardan sadece birinde işe yaradığıdır.
Tarama veya erken tanı için kullanılılan tümör belirteçlerine örnekler;
Pankreasta küçük bir kitle saptanmıştır, hastanın ek şikayeti yoktur. “CgA” (kromogarnin A) bakılır yüksekse bu kitle pankreas nöroendokrin tümörüdür denebilir.
Hastada birden çok endokrin (hormonal) tümör vardır, tiroidde nodül saptanmıştır, biyopside şüpheli hücreler görülür “kalsitonin” bakılır, yüksekse medüller tiroid kanseridir denir.
Overde kistik kitle vardır, içince solid komponent var mı anlaşılamıyordur. “CA 125” yüksek ise over (yumurtalık) kanseridir denebilir.
Somatositoma (pankreasın endokrin tümörlerinden biri) düşünülen hastada “somatostatin reseptör”lerine tutan madde kullanılarak görüntüleme yapılır, tutan yer görülürse tanı konmuş ve yeri saptanmış olur.
Tümör belirteçlerinin en sık kanser tanısı almış, cerrahi ve/veya tıbbi tedavisi yapılmış hastada, hastalığın tekrarlayıp (nüks) tekrarlamadığını anlamak için kullanılır. Tiroidin papiller ve folliküler tip kanserinde tiroid bezi tamamen çıkartıldıktan sonra “tiroglobulin” düşük seyrederken yükselmeye başladıysa bu hastalığın nüks ettiğini gösterir ama eğer geride tiroid dokusu varsa bu tetkikin anlamı ortadan kalkar. Kolon (kalın bağırsak) kanseri nedeniyle tedavi edilmiş hastada CEA değeri yükselmeye başlarsa hastalık kolonda ya da başka bir yerde tekrarlamış kabul edilip araştırılır.
Meme kanseri hastası ameliyat edilmiş ve tıbbi ve/veya radyasyon onkolojisi tedavisi (ışın tedavisi) almışken takiplerinde CA 154-3 yükseliyorsa bu hastalığın tekrraladığının erken belirtisi sayılır. Aynı durum pankreas kanserinde Ca 19-9 için de geçerlidir.
Tümör belirteçi tanı anında yüksek iken tedavi ile düşüyorsa bu belirteç tedaviye yanıtın olup olmadığını da gösterir. Örneğin prostat kanserinde testislerin çıkartılması ve uygulanan tıbbi tedavi sonrası PSA düşüyorsa bu durum tedaviye yanıtın iyi olduğunu gösterir.
Meme kanserinde bakılan “östreojen ve progesteron reseptörleri” ile “HER2 (Neu geni) amplifikasyonu”na bakarak hem tedavi planı belirlenir hem de prognoz (hastalığın seyri) hakkında yorum yapılabilir.
“Check-up” sırasında “Tümör Belirteci” istenmesi doğru değildir.
Herhangi bir şikayeti, risk faktörü veya belirtisi olmayan hastada “tarama adı altında” bakılan tümör belirteçleri yüksek saptanırsa hasta için çok sıkıntılı bir süreç yaşanacaktır. Bu grup hastada bazıları invazif (endoskopiler, biyopsiler) olmak üzere pek çok tetkik yapılıp sonunda “sizde kanser bulamadık ama bu yok demek değildir” denme olasılığı sık karşılaşılan bir durumdur.
Yüze yakın sayıda tümör belirteci vardır. “Check up” sırasında beş-altı tümör belirteci isteniyor olması uygulamanın bu açıdan da doğru olmadığının bir ispatıdır.
Komşu bir ülkede yapılan araştırmada istenen tümör belirteçlerinin ancak %10’unun doğru amaca hizmet ettiği saptanmıştır. Başka çalışmalarda meme kanserinde kullanılan CA 15-3 ve over (yumutalık) kanserinde kullanılan CA 125’in %1-26 oranında erkek hastalarda istendiği, kadınlarda PSA (prostat için kullanılan tümör belirteci) bakıldığını göstermiş. On bin üç yüz kadar usulüne uyulmadan bakılmış tümör belirteci hastasının sadece %19’unda tümör olduğu gösterilebilmiştir.
Tümör belirteçlerinin çok azı tarama için kullanılabilir. Bu belirteçler de ancak bir takım risk faktörü ya da şüphenin varlığında tarama için kullanılmalıdır. Örneğin; Hastanın kronik karaciğer hastalığı vardır, karaciğerinde nodülleri saptanmıştır, bu nodüllerde karaciğer kanseri (hepatoselüler kanser) gelişmiş mi diye AFP istenebilir. Hastanın prostat sorunu vardır, muayenede nodül saptanmıştır, PSA bakılarak kanser mi değil mi ayırt edilmeye çalışılır.
Günümüzde tümör belirteçi olarak kullanılan moleküller, genler, mutasyonlar, reseptörler açık adları ile aşağıda verilmiştir. Yanlarında uygun şekilde kullanıldığı zaman hangi kanserlerde işe yaradığı ve kan dışında bakılan örnekleme yerleri belirtilmiştir.
AFP (Alpha pheto protein): Karaciğer kanseri (Hepatoselüler kanser),germ hücreli tümör
βHCG (Beta Human chorionic gonadotrophin): Germ hücreli testis tümörü, koriyokarsinom
BTA (Bladder tumor antigen): Mesane, böbrek ve üreter kanseri
β2 mikroglobulin (Beta 2 microglobulin): Multiple myeloma, kronik lenfositik lösemi (KLL)
CA15-3 (Cancer antigen 15-3): Meme kanseri
CA19-9 (Cancer antigen 19-9): Pankreas kanseri
CA 27.29 (Cancer antigen 27.29): Meme kanseri
CA125 (Cancer antigen 125): Over (yumurtalık) kanseri
CD19: B-hücreli lenfoma ve lösemiler
CD20: Non-Hodgkin lenfoma
CD22: B-hücreli lenfoma ve lösemiler
CD25: Non-Hodgkin (T-hücreli) lenfoma
CD30: Klasik Hodgkin lenfoma, B-hücreli ve T-hücreli lenfoma
CD33: Akut Myeloid lösemi
CEA (Carcinoembriyonic antigen): Kolon (kalın bağırsak) kanseri
CgA (Chromogranine A): Nöroendokrin tümörler (NET)
Cytokeratin fragment (sitokeratin fragmanı-parçacığı) 21-1: Akciğer kanseri
DCP (Des-gamma-carboxy prothrombin): Karaciğer kanseri (hepatoselüler kanser)
Fibrin/fibrinojen: Mesane kanseri (idrarda)
Gastrin: Gastrinoma (Pankreas adacık hücre tümörü pNET),NET
Glukagon: Glukagonoma (Pankreas adacık hücre tümörü pNET, NET)
HE4: Over kanseri
İmmünglobulinler: Multiple myeloma, Waldenström makroglobulinemi
İnsulin: İnsulinoma (Pankreas adacık hücre tümörü pNET),NET
Kalsitonin (calsitonin): Tiroid medüller kanseri
Ki-67: Meme kanseri (tümörde bakılır)
Laktat dehidrogenaz: Germ hücreli tumörler, lenfoma, lösemi, melanoma ve nöroblatoma
Myeloperoxidase: Lösemi
Nörotensin: Nöroendokrin tümör (NET)
Nuclear matrix protein 22: Mesane tümörü (idrarda bakılır)
NSE (Neuron specific enolase): Nöroblastom, karsinoid tümör, küçük hücreli akciğer kanseri
Pankreatik polipeptid: Nöroendokrin tümör (pNET),NET
PAP (Prostatic-acid phosphatase). Metastatik prostat kanseri
Paraproteinler (M protein/Bence Jones protein): Multiple myeloma
PSA (Prostate spesific antigen): Prostat kanseri
SMRP (Soluble mesothelin-related peptids): Mezotelyoma
Somatostatin: Somatostatinoma (Pankreas adacık hücre tümörü pNET, NET)
TdT (Terminal transferase): Lösemi
Tiroglobulin (Thyroglobulin): Papiller ve foliküler tiroid kanseri
VIP (vasoactive intestinal peptid): VIPoma (Pankreas adacık hücre tümörü pNET),NET
VMA (vanil mandelic asid): Feokromasitoma (Böbrek üstü bezi tümörü) (idrarda bakılır)
5HIAA (5 hidroksi indol asetik asit): Nöroendokrin tümör (NET) (idrarda bakılır).
C-kit/CD117: Gastrointestinal stromal tümör (GİST),mukozal melanoma, akut myeloid lösemi ve mast hücreli hastalık (tümörde, kande ve kemik iliğinde bakılır)
Chromosome 17p delesyonu: Kronik lemfositik lösemi (kanda bakılır)
Chromosomes 3, 7, 17, and 9p21: Mesane kanseri (idrarda bakılır)
Epitel kökenli dolaşan tümör hücreleri (CELLSEARCH): Metastatik meme, prostat ve kolorektal kanserler
Östrojen reseptörü (ER)/progesteron reseptörü (PR): Meme kanseri (tümörde bakılır)
Mikrosatellit instabilite (MSI) ve/veya mismatch onarım yetersizliği (dMMR): Kolorektal kanser ve diğer solid tümörler (tümörde bakılır)
MYC gen ekspresyonu: Lenfoma, lösemi (tümörde bakılır)
NTRK gen füzyonu: Solid tümörler (tümörde bakılır)
PCA3 mRNA: Prostat kanseri (rektal muayene sonrası idrarda bakılır)
PML/RARα füzyon geni: Akut promyelositik lösemi (APL) (kan ve kemik iliğinde bakılır)
Programlanmış ölüm ligand 1 (PD-L1): Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri, karaciğedr kanseri, mide kanseri, gastroözefajeal bileşke kanseri, klasik Hodgkin lenfoma ve diğer agresif lenfoma alt tipleri (tümörde bakılır)
Somatostatin reseptörü: Pankreas veya gastrointestinal nöroendokrin tümörler (Tümör görüntülemede)
Tiyopurine S-metiltransferaz (TPMT) enzim aktivitesi veya TPMT genetik test: Akut lenfoblastik lösemi (kan veya yanak mukozası sürüntüsünde bakılır)
UGT1A1*28 varyant homozigositi: Kolorektal kanser (kan veya yanak mukozası sürüntüsünde bakılır)
Ürokinaz plazminojen aktivatörü (uPA) ve plazminojen aktivatör inhibitörü (PAI-1): Meme kanseri (tümörde bakılır)
FoundationOne CDx (F1CDx) genomik testi: Solid tümörler (tümörde ve kanda bakılır)
Guardant360 CDx genomik testi: Solid tümörler (kanda bakılır)
5-Protein signature (imzası) (OVA1): Over kanseri (kanda bakılır)
17-Gen signature (imzası) (Oncotype DX GPS test): Prostat kanseri (tümörde bakılır)
21-Gen signature (imzası) (Oncotype DX): Meme kanseri (tümörde bakılır)
46-Gen signature (imzası) (Prolaris): Prostat kanseri (tümörde bakılır)
70-Gen signature (imzası) (Mammaprint): Meme kanseri (tümörde bakılır).
Sevgili Gökhan hoca ile Haziran 2022'de sol göğsümde tespit edilen kitle sebebiyle tanıştım. İlk muayenede güven veren pozitif kişiliği, güleryüzü yaşadığım ürkütücü olayı katlanır{...}
09.05.20232009 yılından itibaren kontrol altında olduğum tiroid nodül'üm 2011 yılında uyarı vermeye başladı. Aile öykümde kanser vakası olması nedeniyle korkum ve endişem üst düzeydeydi. Dah{...}
28.04.2023Sizinle tanışmama kızım Ebru vesile oldu. İyiki de olmuş. Bağırsak ameliyatımı siz yaptınız. Üstünden yıllar geçti hiçbir şikayetim olmadı. Çok teşekkür ederim Allahım sizin gibi d{...}
28.04.2023Copyright 2025 Prof. Dr. Gökhan Moray. Genel Cerrahi Uzmanı Tüm Hakları Saklıdır.
Hakkımda
İletişim